گره؛ به روز ترین مطالعه در خصوص ازدواج زودهنگام
رایحه مظفریان دانشجوی دکترای جامعه شناسی، کتابی در زمینه ازدواج زودهنگام در ایران در دست چاپ دارد که قرار است اواخر تیرماه سال جاری توسط انتشارات ماهریس عرضه شود. او که پیشتر کتابی در زمینه ختنه دختران یا ناقص سازی جنسی زنان در ایران منتشر کرده است، در سفرهای پژوهشی اش، ازدواج کودکان را نیز مورد توجه قرار داده است. در مقدمه کتاب آمده است: “آنچه برای من اهمیت دارد، یافتن علل ازدواج کودکان و انگیزه والدین آنهاست. کتاب سرشار از ارقام و آمار است؛ زیرا همین آمار ازدواج و طلاق در سنین مختلف در ایراان است که به روشن کردن وضعیت در گذشته و حال کمک می کند”.
این کتاب بر آن است که واقعیت های مربوط به ازدواج کودکان را بیابد، آشکار کند و به دنبال علل و عوامل بروز آن بگردد. در واقع، ازدواج در سن پایین حلقه ای پُرخطر و چرخه ای پُرحادثه ایجاد می کند؛ چرخه ای که در آن وقایعی دیگر نیز اتفاق می افتد. در مراحل بعد، باید به صورت جداگانه اقدام های عملی و مطالعه های گسترده ملّی آغاز گردد. هر سال بسیاری از دختران و پسران کم سن وسال ازدواج می کنند و به شمار کودکان ازدواج کرده افزوده می شود بی آنکه برنامه ای مؤثر برای پیشگیری در نظر گرفته شود.
چند سالیست که سازمان ثبت احوال کشوری تصمیم گرفته است آمارهای مربوط به سنین ازدواج و طلاق را پنهان کند و آمارهای مربوط به گذشته را نیز مورد تحریف قرار داده است. رایحه مظفریان با ذخیره سالنامه های آماری هر سال که اکنون دیگر در دسترس نیستند یک منبع کامل آماری گردآورده است که شاید تا سالهای آینده بتواند تنها منبع قابل دسترس باشد.
پس از پیشگفتار رایحه مظفریان، دو پیشگفتار دیگر نیز در این کتاب قابل توجه است. پیشگفتار نخست که توسط خانم بنفشه حجازی نگاشته شده است و ازدواج کودکان را از منظر تاریخی مورد توجه قرار داده است. قصد نویسندگان از بیان روایت های تاریخی این است که موضوع ازدواج کودکان را به عنوان یک معضل تازه نباید در نظر گرفت بلکه این امر با فرهنگ ایرانیان گره خورده است و تغییر آن تلاشی زمانبر خواهد بود. نمونه ای از روایات آمده در این پیشگفتار: “در ایران مانند سایر کشورهای شرقی اغلب اتفاق می افتد که قرار ازدواج دو نفر در سنین پایین بین خانواده ها گذارده می شود و با وجود آنکه عمل زناشویی تا سال ها بعد بین این دو نفر انجام نمی گیرد، دختر نمی تواند برخلاف قرار گذارده شده عمل کند؛ مگر با توافق کسی که به عنوان شوهر برایش انتخاب گردیده یا با پرداخت مبلغ قابل توجهی پول. تعهدات مربوط به ازدواج در این مورد شامل حال مرد نیز می شود” (منبع ویلیام فرانکلین سفرنامه مشاهدات سفر از بنگال به ایران).
شاید نام این کتاب جلب توجه کند که در پیشگفتار دیگری دکتر حسین عباسی علت انتخاب این نام را توضیح داده است: “عَقد و عُقده هم ریشه اند و در زبان عربی، ازدواج را عَقد می نامند. عقد، همان گر ه زدن و بستن است: “ولا تعزموا عُقدةَ النکاح حتی یَبلُغ الکتابُ أجله” (بقره، 235). قصد بستن عقد زناشویی نکنید تا عِدّه وفات سرآید. عُلقه نکاح عُقده گفته شده، که نوعی گره زدن و ایجاد عُلقه بین زنان و شوهران است.