به گزارش ایرانیان فردا، شکل‌گیری مفهوم تنظیمات به‌عنوان سطحی از تحول پیشا مشروطه گرایی به‌عنوان پروژه‌ای در تبیین عنوان سلطنت مطلقه قانونی و منظم که نوعی گذر از حکومت سنتی به اولین مفهوم دولت مدرن یعنی دولت مطلقه را در مدرنیزاسیون اروپای غربی و آمریکای شمالی نیز عیناً تداعی می‌کند شکل گرفت.

سپس صدارت اعظم شخص محمدتقی خان فراهانی امیرنظام (امیرکبیر) دوست قدیمی و شوهر خواهر ناصرالدین‌شاه. و جد مادری محمدعلی شاه قاجار نسبت مشترکی از مدرنیزاسیون به طریق قطره‌چکانی به ایران در قالب گرته برداری از تمدن غرب در قالب مظروفی بنام تجدد ایرانی شکل داد، که شاید پایه های آن را عباس میرزا ولیعهد نوخواه قاجاری و قائم مقام فراهانی صدر اعظم فراهانی و متقدم بر امیر کبیر بنیان نهادند.

با انقلاب مشروطه در سال 1285 که ریشه در کتاب‌هایی چون سیاحت‌نامه ابراهیم بیگ زین‌العابدین مراغه‌ای چاپ قاهره، مشروطیت تفکر ایجاد نشریات، دانشگاه، مدارس نوین، ارتش و قشون، عدالت‌خانه و…. داشت و اقلاً تنها فایده اندک آن روزنامه نگاری در جراید و تحصیل آکادمیک – که قبلا توسط میرزا تقی خان امیر کبیر در دوره خود هم نشریه و هم دارالفنون را بنیان نهاده شده بود -و علاوه بر اینها ایجاد دیوان و قشون و وزارتخانه‌ها از جمله وزارت خارجه در مراودات دیپلوماتیک و کنسولی با سفارتخانه‌ها و کنسولگری‌های دول خارجه در عصر تنظیمات بود و در دوران امیرکبیر نیز وی برتقسیم کار دیوانی تاکید داشت.

در پی مرگ شهادت گونه امیرکبیر بواسطه قتل توطئه آمیز در حمام فین کاشان، شاید مهمترین اقدام نوخواهانه از قضا تاسال 1285که انقلاب مشروطه روی داد را بتوان در سال 1280 در انجمن مخفی آزادیخواهان کاشان جستجو کرد. نام کاشان را چه از باب حوزه علمیه‌اش و چه از باب آیت الله سید ابوالقاسم مصطفوی کاشانی – رئیس مجلس شورای ملی در زمان محمد رضا شاه پهلوی فردی که تا نیمه راه جنبش ملی با دکتر محمد مصدق نخست وزیر دولت ملی بود-در تاریخ می‌توان دوباره در تحولات شنید.

اما اصل سخن از همین‌جاست پس از پیروزی مشروطه استبداد صغیر محمدعلی شاهی با تحریکات روسی ظاهر می‌شود امری که تأییدات امثال شیخ فضل الله نوری را داشت برخلاف آیات عظام بهبهانی، خراسانی ونائینی که در حمایت از مشروطه خواهان به میدان قیام و قلم و بیان و تبیین آمدند و مفهوم روحانیون مبارز آزادیخواه را در برابر روحانیت درباری عینیت بخشیدند – طیفی که در پی کودتای ننگین 28 مرداد و سقوط دولت ملی و ناکام ماندن طرح جمهوریت شهید دکتر فاطمی، آیت الله روغنی زنجانی و سید محمود طالقانی عهده دارش گردیدند.

القصه با محمدعلی شاه و استبداد صغیر آن اغتشاش و اضمحلال احمد شاهی شروع شد با انواع تجزیه طلبی از شیخ خزعل تا میرزا کوچک و جمهوری کمونیستی‌اش در گیلان و بیماری‌های متعدد اپیدمی و فراگیر ، اعتیاد، تقسیم عملی ایران بین شوروی و بریتانیا، نظم این اغتشاش رابه هر روی چکمه‌های رضاخانی عهده دار شد با رفع نخبه کشی رضاخانی و آمپول هوای پزشک احمدی اش با سقوط تهران در پی پیوستن عملی رضاشاه به هیتلر فضا اندکی باز شد .

فضای باز نهضت ملی دوران ضعف محمد رضا پهلوی 1320 تا 1332 که چون پرانتزی اشتباه در تاریخ، بریتانیا و ایالات متحده به نفع دیکتاتوری و دست آخر توتالیتاریسم محمدرضاشاه می‌بندند. و حصر 13 ساله دکتر مصدق و اعدام دکتر فاطمی نقطه پایان آن تاسف بار آن گشایش مبارک است.

انقلاب دوم می‌شود و این بار چپ روی مجاهد خلق (منافقین) و فدایی خلق و توده، خلق مسلمان و خلق بلوچ، خلق ترکمن و خلق عرب و احزاب دموکرات و کوموله کردستان و انواع چپهای مارکسیستی دیگر از پیکار تا پژاک به مصاف دموکراسی، توسعه، آزادی و حقوق بشر با سلب امنیت در شرایط انقلاب و جنگ می‌روند تا فضا به اقتضا بسته شود درسپیده دم سوم خرداد 1376 هم سالگردی است از استقلال و ایرانیت هم شروعی می‌شود برتلاش دوباره بر تحقق تام آزادی و فعلیت قوای جمهوریت و جنبش رأی دهندگان دیروز در دوم خرداد جنبش اصلاحات لقب می‌گیرد و ارکانی چون جنبش دانشجویان و جنبش زنان نیز به جنبش اصلاحات افزوده می‌گردند .

مخاطبان ارجمند ادامه یادداشت را در خبرهای بعدی بخوانید